Nadwydajni intelektualnie (mentalnie) – czy są bardziej podatni na wypalenie zawodowe? Czy objawia się ono inaczej wśród osób o tym profilu? Jak wyjść z wypalenia zawodowego?
Czy nadwydajni mentalnie są bardziej podatni na wypalenie zawodowe?
Powszechnie uważa się, że dorośli o wysokim potencjale intelektualnym (WPI) mają więcej szans na odniesienie sukcesu w świecie zawodowym, jednak nie jest to takie oczywiste. Nadwydajność mentalna to nie tylko wyjątkowe zdolności poznawcze, ale także wysoka wrażliwość. A więc intensywniejsze odczuwanie świata, ostrzejsze postrzeganie bodźców zmysłowych, wielowymiarowe ujęcie problemów… Krótko mówiąc, zbyt wydajne, ale i jakże wyczerpujące funkcjonowanie mózgu! To nietypowe funkcjonowanie daje wiele możliwości, ale może też okazać się przekleństwem w nieodpowiednim środowisku pracy.
Przypomnijmy krótko kilka podstawowych charakterystyk osób o wysokim potencjale intelektualnym:
- Nadwrażliwość emocjonalna
- Wielka wrażliwość na niesprawiedliwość
- Nieustanna potrzeba nadania sensu swojej pracy
- Perfekcjonizm
- Syndrom uzurpatora
- Przeinwestowanie emocjonalne i fizyczne
- Ujmowanie tematów pod wieloma kątami, często niedostępnymi dla innych
- Skłonność do przesadnej adaptacji, przystosowania się
To właśnie te cechy sprawiają, że osoby te są szczególnie narażone na toksyczne środowisko pracy i na wypalenie zawodowe.
Czy wypalenie zawodowe objawia się inaczej wśród nadwydajnych mentalnie?
Chociaż wypalenie zawodowe jest obecnie tematem dość powszechnym i omawianym w mediach, jest ono jednak specyficzne i trudne do wykrycia u osób o wysokim potencjale intelektualnym, biorąc pod uwagę ich specyficzny sposób funkcjonowania.
Przypomnijmy, że do typowych symptomów wypalenia zawodowego należą: objawy fizyczne (znużenie, bóle, zaburzenia snu itp.), objawy emocjonalne (przygnębienie, złość…), oraz poznawcze (problemy z uwagą, trudności w myśleniu, utrata pamięci itp).
Choć nie ma oczywistej różnicy w objawach występujących u WPI a u innych osób, istnieją jednak pewne różnice w procesie pojawiania się tych objawów i w wyrażeniu ich.
Po pierwsze, faza wypierania symptomów jest u osób WPI o wiele dłuższa. Jest też o wiele trudniejsza do zdiagnozowania przez lekarzy. Nawet jeśli osobę tę podda się testom na sprawność intelektualną, to pomimo, że jej wyniki znacznie spadają, pozostaje ona powyżej gornej granicy średniej dla jej poziomu wiekowego. A więc na poziomie wydajności uznawanym za „normalny”. Na pierwszy rzut oka trudno więc zdiagnozować jakiś problem.
Po drugie, u osoby WPI wypalenia należy doszukiwać się w wielu przyczynach. Na ogół wypalenie ma swoją przyczynę w stresie związanym z pracą. W przypadku osób nadwydajnych mentalnie konieczne jest uwzględnienie również stresorów w innych sferach życia. Osoby te bowiem nakładają sobie ogromną presję i odpowiedzialność za osoby ze swojego otoczenia, jakby wszystko spoczywało na ich barkach. W pewnym sensie nie dają one sobie przyzwolenia na słabość.
Trzecia różnica to intensywność upadku. Im dłuższa faza wypierania wypalenia, tym brutalniejszy upadek. To jakby nagle, po raz pierwszy w życiu, osoba ta została odcięta od swoich możliwości. A to dla niej dramatyczne widzieć, jak nagle jej zdolności poznawcze się zatrzymują, mieć wrażenie, że mózg nagle przestał działać.
Wysoka zdolność adaptacji – największa pułapka
Mogłoby się wydawać, że wysokie zdolności adaptacji tych osób, chronią je przed wypaleniem zawodowym. Tymczasem te zdolności są dla nich największą pułapką, pietą Achillesową, w którą pada ostatnia strzała.
Dzięki tej „hiper-przystosowalności”, osoba WPI znajduje coraz bardziej złożone i zróżnicowane środki w celu osiągnięcia swoich celów. Nawet jeśli wszystkie fizyczne czynniki wyczerpania są obecne, nadal udaje jej się wykazać akceptowalną wydajność dzięki właśnie tej zdolności adaptacji. To tak jakby ciągle prowadziła negocjacje ze swoimi wewnętrznymi rezerwami. Nawet jeśli już dostrzega, że jej rezerwy się wyczerpują, to wciąż jest przekonana, że zawsze znajdzie dodatkowe zasoby energii…. W końcu nie zaznała jeszcze sytuacji, w której tych zasobów by zabrakło. Przekracza więc swoje granice nieustannie ignorując sygnały wysyłane przez ciało.. do momentu, aż ciało się zbuntuje…
Brutalny upadek
Osoba WPI nie pozwala sobie na słabość, chcąc chronić wszystkich za których czuje się odpowiedzialna (rodzina, współpracownicy..). Dlatego może przez wiele miesięcy, nawet cały rok zaprzeczać, bojąc się, że jeśli upadnie, to wszystko wokół niej się zawali. To zaprzeczanie wydłuża tylko fazę oporu i intensyfikuje siłę upadku. Bo prędzej czy później będzie on nieunikniony. WPI może tak przeciągać strunę i znosić ciężar wypalenia, wypierając go przez parę miesięcy a nawet rok, aż jego ciało „odłączy się” samo.
Kiedy więc ciało odmawia posłuszeństwa, upadek jest brutalny. Nagle brakuje sił, aby podnieść się z lóżka, nagle brakuje słów, aby sklecić proste zdanie, siada pamięć i cały ten komputer w mózgu odłącza się.. Sytuacja totalnie nieznana i jakże przerażająca dla WPI!
W tej nowej, nieznanej sytuacji, osoba nadwydajna mentalnie nie rozumie co się dzieje, co jej ciało chce jej przekazać. Próbuje odpoczywać, a czuje się jeszcze bardziej zmęczona. Rady udzielane przez otoczenie nie działają i wpędzają tylko w coraz większe poczucie winy. Zaczyna poddawać w wątpliwość swoją wartość i sens swojego życia..
Osoba nadwydajna intelektualnie zazwyczaj jest bardzo wymagająca w stosunku do siebie, stawia sobie bardzo wysokie cele, których nie zawsze będzie w stanie osiągnąć według dostępnych środków. Najczęściej doświadcza tego jako uczucia porażki i niekompetencji. Ten moment może okazać się katastrofalny dla jej poczucia własnej wartości, które często jest już bardzo wrażliwe.
Obserwacja siebie
Etap obserwacji nie jest łatwy dla osoby o wysokim potencjale intelektualnym. Wymaga on odłączenia wszystkich kabli od swojego mózgowego komputera i ochłodzenie go, zanim będzie możliwe ponowne włączenie. Jest to bardzo trudne dla osoby nadwydajnej mentalnie, gdyż ta sytuacja jest całkiem nowa i nieznana. Wywołuje poczucie pustki, poddanie w wątpliwość sensu wszystkiego. Prawdopodobnie do tej pory postrzegała swoje ciało jak maszynę, na usługach swojej inteligencji. „Moja inteligencja to moja głowa, a więc mogę wszystkim kontrolować”. Poddać to przekonanie w wątpliwość, to otworzyć się na nowe pytania, filozoficzne i konkretne za razem.
Konieczne jest również nowe spojrzenie na ciało, do tej pory często ignorowane lub postrzegane jedynie jako sługa umysłu. Skierowanie uwagi na własne ciało, na sygnały jakie wysyła, emocje jakie przekazuje, a nawet doznania sensoryczne (to wszystko co tak często WPI wypiera i zwalcza), otwiera jakby nowy wymiar rzeczywistości. Warto więc popróbować nowych doświadczeń z własnym ciałem – nowego sportu, masażów, medytacji, sofrologii, zdrowo poeksperymentować z odżywianiem itp.
Praca nad sobą
Wyjście w wypalenia, uleczenie wymaga pracy nad sobą i głębokich transformacji. Rozpoczęcie pracy nad sobą zaś może być postrzegane jako trudny krok do podjęcia i wymaga nie lada odwagi.
WPI musi zatrzymać się. Przyjąć i zaakceptować tę nowa sytuację. Zagłębić się we wszystkie części siebie, aby odkrywać je jedna po drugiej, nawet te najbardziej traumatyczne. Aby odbudować solidne fundamenty i ponownie połączyć ciało i umysł…
Ten krok może być początkiem drogi do trwałej i uzdrawiającej zmiany. Wtedy w tej całej męce jaką było wypalenie, zobaczy prawdziwy dar, prawdziwą wewnętrzną przemianę.
Zamawiam książkę „Życie nadwydajnych intelektualnie – prawdy i mity”
